Sâu vẽ bùa trên cây có múi (Phyllocnistis citrella Saintion) thuộc họ Ngài đục lá (Phyllocnistidae), bộ cánh vảy. Ở Việt Nam, sâu có ở tất cả các vùng trồng cam quýt đều có loại sâu này phá hại. Sâu vẽ bùa trên cây có múi tấn công vào biểu bì lá, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng quang hợp của cây trồng.
Triệu chứng và mức độ gây hại sâu vẽ bùa
Trong các loài sâu hại cây có múi như cam, quýt, sâu vẽ bùa là loại nguy hiểm nhất. Sâu đục dưới biểu bì lá thành đường ngoằn ngoèo và gặm ăn nhu mô lá mang diệp lục. Các vết này dễ bị nhầm lẫn với vệt chất nhầy của ốc sên để lại trên mặt lá. Sâu đục ăn tới đâu thì phân bài tiết tới đó, nên tạo vệt liên tục như một sợi chỉ chạy dài theo đường đục của sâu. Phân sâu lúc đầu có màu xanh vàng, về sau chuyển sang màu nâu sẫm.
Sâu vẽ bùa trên cây có múi có thể phá hại trên cả hai mặt lá làm cho lá cam quýt co, quăn lại, hạn chế rất lớn sự quang hợp, các chồi non sẽ ngừng sinh trưởng. Nguy hại hơn các vết thương cơ giới do sâu tạo nên trên bề mặt lá, chồi đã tạo điều kiện cho bệnh loét cam (Xanthomonas citri) phát triển mạnh, cuối cùng làm cho các chồi cam bị hủy diệt.
Do tính chất tác hại này, nên sâu vẽ bùa gây hại nhiều đối với đợt lộc mùa xuân và các chồi ghép ở vườn ươm. Đối với cây làm gốc ghép, sự phá hại của sâu làm cho cằn cỗi, không đạt tiêu chuẩn làm gốc ghép.
Hình thái sâu vẽ bùa
Vòng đời của sâu vẽ bùa từ 22-26 ngày. Con trưởng thành là một loại ngài nhỏ, hoạt động vào buổi chiều tối, thân dài khoảng 2mm, sải cánh rộng 5mm. Thân ngài có màu vàng nhạt, ánh trắng bạc.
Trứng sâu vẽ bùa hình bầu dục, dẹp, rất bé, kích thước khoảng 0,29 – 0,35mm. Trứng mới đẻ trong suốt, khi sắp nở có màu trắng đục.
Sâu vẽ bùa non mới nở dài khoảng 0,5mm; màu xanh nhạt, gần như trong suốt. Sâu đẫy dức dài tới 4mm, có màu vàng xanh, trong mờ. Mình sâu có 13 đốt, dẹt, hai đầu thon nhỏ, chân ngực và bụng đếu thoái hoá. Đầu nhỏ, nhọn, kiểu miệng trước. Mút sau cơ thể kéo dài như đuôi, chia làm 2 nhánh. Đây là giai đoạn sâu gây hại nhiều nhất.
Ở giai đoạn chuẩn bị nhộng, mình sâu chuyển sang dạng hình ống màu trắng vàng, đục. Nhộng dài khoảng 2,1mm, hai đầu thon nhỏ, lúc đầu có màu vàng nhạt, về sau chuyển sang màu nâu vàng, cạnh bên mỗi đốt thân có một u lồi, trên đó có một sợi lông.
Tập tính sinh sống và quy luật phát sinh gây hại trên cây có múi của sâu vẽ bùa
Ban ngày, ngài ẩn nấp kín trong tán cây, sẩm tối ngài bay ra hoạt động đẻ trứng, nhưng mạnh nhất vào khoảng 18 giờ 30 đến 21 giờ tối, có xu tính yếu đối với ánh sáng.
Ngài chỉ đẻ trứng trên những lá non (có độ dài từ 2-4cm), trứng có thể được đẻ cả trên hai mặt lá, phần lớn nằm 2 bên gân chính.
Sâu non mởi nở đục ngay vào dưới biểu lá, đường đục kéo dài và lớn dần theo tuổi. Đường đục ngoằn ngèo khắp mặt lá. Khác với ruồi đục lá, các đường này tạo bởi các sâu non không giao nhau.
Sâu non vẽ bùa chỉ có thể sống được trong điều kiện độ ẩm không khí bão hoà. Khi mưa to, đường đục trên lá bị rách, sâu sẽ chết sau một thời gian ngắn. Sâu đẫy sức, đục ra phía mép phiến lá, dệt kén kéo gấp phiến lá lại che kín tổ kén.
Cho đến nay, việc tìm hiểu các tuổi của sâu vẽ bùa vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ.
Ở miền Nam loại sâu này gây hại nặng nhất trong các tháng 3,4,5 (khi nhiệt độ chưa cao lắm và ảnh hưởng của gió Lào còn nhẹ). Về mùa đông, do ảnh hưởng của nhiệt độ thấp, tỷ lệ chết của sâu non và nhộng sâu vẽ bùa tăng cao (nhộng chết tới 18 – 21%, sâu non chết tới 63%), mật độ sâu trên các chồi non giảm xuống rõ rệt.
Ở nước ta, sâu vẽ bùa trên cây có múi bị một số loài ong ký sinh ở giai đoạn sâu non và nhộng với tỷ lệ cao, có khi lên tới 70%. Chúng là thiên địch có thể tiêu diệt được sâu vẽ bùa. Tuy nhiên hiện nay vẫn chưa có nhiều nghiên cứu về loại ong này để phòng trừ sâu vẽ bùa.
Biện pháp phòng trừ sâu vẽ bùa
Sâu vẽ bùa hại dưới biểu bì lá nên sử dụng các loại thuốc có tính thấm sâu hoặc nội hấp như: Bitox 40 EC; Ofatox 400 EC; Trebon 10 EC; Cyrux 25 EC
Cần phun thuốc khi chồi mới nhú 1cm, phun định kỳ 1 tuần/lần cho đến khi chồi hết lá non. Chăm bón cho cây sinh trưởng tốt, lộc ra tập trung có tác dụng hạn chế tác hại của sâu.
